مقطع ابتدایی زیر بنای مقاطع دیگر تحصیلی می باشد و در مقطع ابتدایی نیز پایه ی اول، اساس پایه های دیگر می باشد و هر چه قدر دانش آموزان در این پایه بهتر آموزش ببینند، در پایه های دیگر راحت تر هستند و بالعکس. در پایه ی اول، دو درس ریاضی و فارسی (قرائت فارسی و املای فارسی) کلیدی هستند و بیش ترین ساعات به این دو درس اختصاص می یابد و از بین دو درس ذکر شده، درس فارسی از اهمیت دو چندانی برخوردار می باشد، طوری که بدون یادگیری درس فارسی، یادگیری دروس دیگر تقریباً غیر ممکن می باشد.

چندین بار بود که آموزگاری در پایه ی دوم از وضعیت تحصیلی دو دانش آموز ابراز نگرانی می کرد و آنان را در حد دانش آموزان پایه ی اول هم نمی دانست و از عدم پیشرفت تحصیلی آنان صحبت می کرد. مدیر مدرسه با اولیای دانش آموزان ذکر شده، مشاوره هایی را به عمل آورد. قرار شد آنان به فرندان خود کمک کنند و همگام با معلم درس ها را تکرار و تمرین کنند، اما بعد از گذشت یک ماه متاسفانه پیشرفتی حاصل نشد.

پس از مطالعه ی نمرات، راه های متعددی جهت تقویت املای آنان مورد بررسی قرار گرفت و خلاصه ی یافته های حاصل از تجزیه و تحلیل به شرح زیر تدوین گردید.

خلاصه ی یافته های اولیه

برخی از علل ضعف دانش آموزان در درس املا به شرح زیر بود: بیش از دو سوم حروف الفبای فارسـی را نمی شناختند و آن ها را اشتبـاه می گرفتند. سن بالای معلم پایه ی اول (بیش از 20 سال سابقه تدریس) و عدم علاقه به تدریس در پایه ی اول. معلم پایه ی اول علل اصلی ضعف آنان را غیبت بیش از اندازه به سبب بیماری ذکر نمود. تحصیلات کم والدین (زیر پنجم ابتدایی) و عدم آشنایی آنان با اصول روان شناسی جهـت رسیـدگـی بـه فـرزنـدشـان متناسب با استعداد آنان.

اصول و مبانی املا:

مراحل آموزش نوشتن به پنج مرحله ی زیر تقسیم می شود: 1- آموزش نوشتن غیر فعال (رونویسی) 2- آموزش نوشتن نیمه فعال (املا) 3- آموزش نوشتن فعال پایه ی یک (کلمه سازی) 4- آموزش نوشتن فعال پایه ی دو (جمله سازی) 5- انشاء و به طور کلی مهارت نوشتن

املا و انواع آن:

با توجه به مشکل دانش آموزان در مرحله آموزش نوشتن نیمه فعال (املا) به آموزش املا می پردازیم. مهارت املا نویسی به معنی توانایی جانشین کردن صحیح صورت نوشتاری حروف، کلمات و جمله ها به جای صورت آوایی آنهاست. دانش آموزان بـایـد به این مهارت دست یابند تا بتوانند به خوبی بین صورت تلفظی کلمه ها و حروف سازنـده ی آن ها پیـونـد مناسبی بـرقـرار کنند، بدین ترتیب زمینه ی لازم برای پیشرفت آنان در درس های جمله سازی آماده خواهد شد.

دانش آموزان هنگام نوشتن املا باید نکاتی را درباره ی صداهایی که به وسیله ی معلم در قالب کلمات و جمله ها بر زبان جاری می شود را رعایت نمایند: الف) آنها را خوب بشنوند + تشخیص دقیق کلمه + ادراک کلمه. ب) آنها را خوب تشخیص دهند + یادآوری و مجسم ساختن تصویر + بازشناسی کلمه صحیح در ذهن. ج) آنها را درست بنویسند + نوشتن صحیح حروف سازنده کلمه + بازنویسی کلمه و توالی مناسب آنها.

اشکالات املایی دانش آموزان که از دیدگاه زبان شناختی بر اثر اشکالات رسم الخطی، تاثیر لهجه و گویش محلی دانش آموزان و فرآیندهای آوایی حذف، تبدیل، افزایش و قلب به وجود می آیند از دیدگاه روان شناختی از موارد زیر سرچشمه می گیرند:

الف) ضعف در حساسیت شنوایی، مثال: ژاله - جاله ب) ضعف در حافظه شنوایی، مثال: جا انداختن کلمات ج) ضعف در حافظه دیداری، مثال: حیله – هیله د) ضعف در حافظه توالی دیداری، مثال: مادر – مارد هـ) قرینه نویسی، مثال: دید – و) وارونه نویسی، مثال: دید - ز) عدم دقت، مثال: گندم – کندم ح) نارسا نویسی، مثال: رستم – رسم

روش تدریس املا:

املا واژه ای است عربی و معنای آن نوشتن مطلبی است که دیگری بگوید یـا بخـوانـد. درس املا در بـرنـامـه ی آمـوزشـی دوره ی ابتدایی اهداف زیر را در بر می گیرد:

1- آموزش صورت صحیح نوشتاری کلمه ها و جمله های زبان فارسی. 2- تشخیص اشکالات املایی دانش آموزان و رفع آن ها. 3- تمرین آموخته های نوشتاری دانش آموزان در رونویسی.

بدیهی است با نوشتاری که با غلط های املایی همراه باشد ارتباط زبانی بین افراد جامعه به خوبی برقرار نمی شود. بنابراین لزوم توجه به این درس کاملاً روشـن اسـت عـلاوه بـر اهـداف فـوق، امـلا نـویسی، دانـش آمـوزان را یـاری می کند تا مهارت های خود را در زمینه های زیر تقویت نمایند:

1- گوش دادن با دقت 2- تمرکز و توجه داشتن به گفتار گوینده (معلم) 3- آمادگی لازم برای گذر از رونویسی (نوشتن غیرفعال) به جمله نویسی و انشا (نوشتن فعال)

نکات برجسته ی روش آموزش املای فارسی:

1- توجه بیش تر به وجه آموزشی درس املا نسبت به وجه آزمونی آن. 2- انعطاف پذیری در انتخاب تمرینات در هر جلسه ی املا. 3- توجه به کلمات به عنوان عناصر سازنده ی جمله های زبانی. 4- ارتباط زنجیر وار املاهای اخذ شده در جلسات گوناگون.

معیارهای ارزشیابی عناصر دیگر روش آموزش املا را به صورت زیر هم می توان مرحله بندی کرد: گام اول: انتخاب متن املا و نوشتن آن روی تخته سیاه و خواندن آن. گام دوم: قرائت املا توسط معلم و نوشتن آن توسط دانش آموزان. گام سوم: تصحیح گروهی املاها و تهیه ی فهرست خطاهای املایی. گام چهارم: تمرینات متنوع با توجه به اولویت بندی اشکالات املایی استخراج شده.

گام اول: انتخاب متن املا

در انتخاب متن املا به موارد زیر توجه شود: متن مورد نظر حاوی جمله باشد و از انتخاب کلمه به تنهایی خودداری شود. کلمات سـازنـده ی جمـلات متـن از حـروفـی تشکیل شده باشند که قبلاً تدریس شده اند. کلمات خارج از متن کتاب های درسی، از 20 درصد کل کلمات بیش تر نباشد. علاوه بر جملات موجود در کتاب های درسی، با استفاده از کلمات خوانده شده، جملات دیگری هم در نظر گرفته شوند. در هر جلسه از کلماتی که در جلسات قبلی برای دانش آموزان مشکل بوده اند نیز استفاده شود تا بتوان درجه ی پیشرفت شاگردان را اندازه گیری کرد.

گام دوم: قرائت املا

معلم متن املا را از روی تابلو پاک کرده، پس از آماده شدن دانش آموزان، آن را با صدایی بلند و لحنی شمرده و حداکثر تا دو بار قرائت کند. البته هنگام قرائت متن املا از خواندن کلمه به کلمه خودداری کرده، متن را به صورت گروه های اسمی و فعلی یا جمله ی کامل قرائت می کند تا دانش آموزان با بافت جمله و معنای آن آشنا شوند. متن املا را با سرعت مناسب تکرار می کند تا کند نویسان هم اشکالات خود را بر طرف نمایند.

گام سوم: تصحیح املا

این گام با مشارکت کامل دانش آموزان انجام می شود و معلم بدون اشاره به نام آنان، تک تک املا ها را بررسی و مشکلات را استخراج می کند. به این ترتیب که معلم املای اولین دانش آموز را در دست می گیرد و به کمک دانش آموز کلمات یاد شده را رونویسی می کند. سپس املای دومین، سومین و .... را در دست می گیرد و به کمک همان دانش آموز یا دانش آموز دیگری، صورت صحیح غلط های املایی را روی تابلو ثبت می کند. البته هر جا که غلط ها تکراری بودند، جلوی اولین مورد آن یک علامت (مثلاً *) می زند. در پایان با شمردن غلط ها، اشکالات املایی دانش آموزان را اولویت بندی می کند.

گام چهارم: تمرینات متنوع

در ایـن گام معلـم با توجه به مهمترین و پر تعداد ترین اشکالات املایی دانش آموزان، با به کار گیری انواع تمرینات حرف نویسی و کلمه نویسی و همچنین تمرینات کلمه سازی و جمله سازی به تقویت توان نوشتاری دانش آموزان می پردازد.

راه های پیشنهادی برای تقویت املایی دانش آموزان ضعیف:

دقت به مشق (رونویسی) و تصحیح غلط ها و رعایت خط زمینه. توجه به دست ورزی در دوره ی آمادگی. مطمئن شدن از شناخت حروف الفبای فارسی. بررسی دقیق تکلیف شب در خانه. توجه بیش تر به دانش آموزان کند نویس. پرهیز از حرکات اضافی موقع گفتن املا. استفاده از دانش آموزان ممتاز برای روخوانی و تکرار و تمرین در کلاس. توجه به نوع نشستن. استفاده از کارت تند خوانی. ترکیب صامت و مصوت. اطمینان از تلفظ صحیح حروف توسط دانش آموزان. تصحیح املا توسط خود دانش آموزان آموزش حروفی که دانش آموزان در آن اشکال دارند (قبل از گفتن املا) یادداشت غلط هایی که بیش تر دانش آموزان از آن دارند و . . .

چگونگی اجرای راه جدید

با دعوت از اولیای دانش آموزان مورد نظر قرار شود که به صورت خصوصی در یک محل روزانه، یک ساعت در زمانی مقرر در املا به آنان (دانش آموزان) تدریس شود. در مرحله ی اول حروف الفبای فارسی تدریس شود و در هر روز تعدادی از حروف هایی که دانش آموزان در آن اشکال داشتند، تدریس شود و آنان به کلمه سازی با آن حروف بپردازند. استفاده از جدول الفبای کتاب فارسی اول و کارت های تنـد خوانی، ترکیب صامت با مصوت کمک موثری در یاد گیری دانش آموزان می کند.

پس از یک هفته از کتاب فارسی دوم استفاده شود. در ابتدا قسمتی از درس (یک پاراگراف) قرائت شود و دانش آموزان با دقت به کتاب خود نگاه کنند، بعد آن ها قسمت گفته شده را بخوانند و غلط هایی را که می خوانند در یک دفتر، یادداشت گردد و دفعات بعدی ابتدا غلط ها تکرار و تمرین شود (خواندن و نوشتن).

وقتی که دانش آموزان در خواندن درس جدید مهارت کافی به دست آوردند، مرحله ی نوشتن آغاز گردد. سعی شود هنگام نوشتن متنی، متن ها، خوانده شده، بعد نوشته شود. این کار ادامه یابد و روز به روز پیشرفت در وضعیت دانش آموزان بررسی گردد.

در ادامه با مشکل غلط نویسی کلماتی که حروف عربی دارند: (ثـ ث - حـ ح – ط ت – ذ ضـ ض ظ و ...) مواجه می شویم که جهت غلبه بر این مشکل سعی شود زیر کلمات فوق خط کشیده شود و در دفتر نوشته شود و این کلمات بیشتر قرائت و نوشته شود تا ملکه ذهن گردد.

برای اینکه معلمان از روند کار و پیشرفت حاصله اطلاع پیدا کنند و در موقعیت های مناسب از این روش ها استفاده کنند، مدیر مدرسه در جلسه ی شورای معلمان گزارشی از روند کار از اول تا حال را ارائه دهد و نظرات را راجع به روش به کار برده شده، برای حل ضعف املای دانش آموزان مورد مطالعه جویا شود،

از جمله: 1- توجه ویژه به دانش آموزان ضعیف و کند نویس 2- استفاده از معلمان فعال و پر انرژی برای پایه ی اول جهت تکرار و تمرین بیش تر و ارائه ی ابتکارات ویژه 3- رعایت مراحل گفتن املا از طرف همکاران که مراحل قبلاً آورده شده است. 4- ارتباط با اولیای دانش آموزان به خصوص دانش آموزان ضعیف.

پس از این که روش های استفاده شده برای حل مسئله تشریح شد عده ای از معلمان انتقادات و پیشنهادات خود را ارائه دهند،

از جمله: بهتر است مدیر ترتیبی اتخاذ نماید که با هماهنگی اولیای دانش آموزانی که در درس املا نمرات متوسط و متوسط به پایین دارند، در تعطیلات تابستانی کلاس تقویتی گذاشته شـود، مخصوصـاً بـرای پـایـه ی اول کـه در پـایـه ی دوم بـا مشکل مواجه نشوند. تدریس خصوصی برای همه دانش آموزان مقدور نیست. بعضی از معلمان با روش تدریس املا (مراحل گفتن املا) آشنایی چندانی ندارند و مراحل آن را رعایت نمی کنند. جهت رسیدگی بهتر به دانش آموزان مشکل دار درسی مخصوصاً پایه ی اول تعداد آن ها در هر کلاس از بیست نفر تجاوز نکند.

پس از جمع بندی و رفع ایرادات و انتقادات وارده به اجرای روش پیشنهادی، راه های مذکور در جلسه ی گروه های درسی پایه ی اول مطرح شود و در این جلسه ابتدا روش های تدریس املا بر اساس روش تدریس پیشنهادی کتاب روش تدریس فارسی مراکز تربیت معلم بیان گردد، سپس روش پیشنهادی ارائه گردد.

نتیجه گیری:

اگر معلمان درس املا را همان طور که جدی می گیرند، روش تدریس آن را نیز مطابق با روش تدریس های ارائه شده در کتاب های مراکز تربیت معلم تدریس کنند، به نظر می رسد دانش آموزان مشکلی در این درس نخواهند داشت. گروه های درسی نقش عمده ای در آشنایی و یادآوری روش تدریس املا را برعهده دارند. تا زمانی که دانش آموزان در مهارت خواندن پیشرفت نکرده اند، صحبت از املا و املا گفتن بی مفهوم خواهد بود. انتخاب معلمان پایه ی اول از بین معلمان فعال و پر انرژی کمک موثری به تقویت املای دانش آموزان از طریق تکرار و تمرین بیش تر می نماید. هر چه تعداد شاگردان یک کلاس مخصوصاً پایه ی اول کمتر باشد معلم مربوطه وقـت بیش تری بـرای رسیدگی به دانش آموزان ضعیف در املا خواهد داشت. کمک گرفتن از اولیا، فقط برای تکرار و تمرین بیش تر می تواند در تقویت املا موثر باشد.

منابع و ماخذ

روش تدریس فارسی، ویژه دانشجویان مراکز تربیت معلم مجله ی رشد آموزش ابتدایی

والحمدلله رب العالمین

وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین

علیرضا عباسیان

بسم الله الرحمن الرحیم

بسم الله الرحمن الرحیم

یا امام رضا: کردم نظری بر در و دیوار حریمش جایی ننوشته که گنه کار نیاید

خلاصه آمار

بایگانی

آخرین نظرات

پیوندهای روزانه

پیوندها

پیشنهاداتی در مورد اینکه چگونه می توانیم درس املا را در دانش آموزان تقویت کنیم ؟